تیلرسون نخستین قربانی ایران‌ستیزی ترامپ شد

رییس‌جمهور امریکا تیم جدیدی را مسوول بررسی توافق هسته‌ای با ایران کرد

 

 

سارا معصومی

دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده دست از سر ارثیه‌های باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده برنمی‌دارد. در ذهن ساکن جدید کاخ سفید هرآنچه دستاورد اوبامای دموکرات است از بیمه خدمات درمانی به عنوان ارثیه‌ای داخلی تا توافق آب و هوایی پاریس و توافق هسته‌ای با ایران به عنوان دستاوردهایی در حوزه سیاست خارجی، باید در کمترین زمان ممکن از بین بروند. منطقی که به گفته برخی تحلیلگران انتظار می‌رفت در رفتار و کردار ترامپ جلوه پیدا کند هر روز از آقای رییس‌جمهور دور و دورتر می‌شود. ترامپ از توافق آب و هوایی پاریس با گفتن یک جمله خارج شد اما «کلمه رمزی» برای خروج از دایره توافق هسته‌ای با ایران وجود ندارد لذا رییس‌جمهور امریکا ساختار اداری سنتی در دولت را برهم زده است تا شاید بتواند شبی با آرامش ناشی از برهم زدن دستاورد تاریخی اوباما در حوزه سیاست خارجی خواب آرامی را تجربه کند.

تیمی از معتمدان به جای تیلرسون
رسانه امریکایی نیویورک تایمز، روز ١٨ جولای و تنها چندساعت پس از آنکه ترامپ به ارسال نامه تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای چراغ سبز نشان داد در گزارشی از پشت‌پرده رایزنی‌ها در داخل کاخ سفید برای باقی ماندن امریکا در توافق هسته‌ای نوشت که رییس‌جمهور امریکا حاضر به باقی ماندن کشورش در برجام نبوده و تنها با این پیش شرط که تا ٩٠ روز دیگر باید نتیجه بازنگری سیاست‌های کلان امریکا در قبال ایران مشخص شده و راهی برای مقابله با تهران پیدا شود، اعلام پایبندی تهران به توافق از سوی امریکا را پذیرفته است.
روز گذشته اما فارن پالیسی جزییات بیشتری از آنچه رییس‌جمهور امریکا برای مقابله با ایران در سطح کلان و برخورد با برجام در سطح جزیی‌تر در سر دارد، منتشر کرد. به گزارش این رسانه امریکایی، ترامپ پس از چند زنجیره گفت‌وگو با رکس تیلرسون وزیر خارجه دولتش، تیمی از معتمدانش تشکیل داده و آنها را مسوول بررسی راهکارهایی کرده که در سایه آنها بتواند در ضرب‌الاجل ٩٠ روزه بعدی عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام کند. به نظر می‌رسد که کار این تیم از معتمدان ترامپ به پایان رساندن رسالتی است که ترامپ ابتدا به تیلرسون و وزارتخانه متبوع وی سپرده بود اما آنها از عهده آن برنیامدند: پیدا کردن راهی برای اعلام رسمی این نکته که تهران به متن توافق هسته‌ای با ١+٥ پایبند نبوده است. یک منبع آگاه و نزدیک به کاخ سفید در این مورد به فارن پالیسی گفت: رییس‌جمهور به برخی از کارمندان کاخ سفید این مسوولیت را داده تا همه‌چیز را برای اعلام اینکه ایران به توافق هسته‌ای پایبند نیست، مهیا کنند. ٩٠ روز دیگر فرصت زمانی است که ترامپ می‌تواند با اعلام چنین مساله‌ای عملا امریکا را از برجام خارج کند. این مسوولیت پیش از این برعهده تیلرسون و وزارت امور خارجه بود.
به نظر می‌رسد که کلیددار کاخ سفید از نحوه مدیریت مسائل مربوط به ایران توسط وزارت امور خارجه خرسند نیست و به همین دلیل سکان را به تیم دیگری که در کاخ فعال هستند واگذار کرده است. به گفته این منبع روز سه‌شنبه هفته گذشته بود که ترامپ به تیم معتمد تازه تشکیل شده خود در کاخ سفید اعلام کرد که دیگر نمی‌خواهم ٩٠ روز دیگر هم شاهد تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران و همچنین تایید پایبندی تهران به برجام باشم. این تیم یک مسوولیت دارد و آنهم این است که ٩٠ روز دیگر، مدارکی را بر روی میز قرار دهد که دستان رییس‌جمهور امریکا را برای خروج از برجام باز نگاه دارد. برخی از منابعی که فارن پالیسی با آنها در این مورد سخن گفته تاکید دارند که پروسه جدید درباره ایران حول محور وزارت امور خارجه خواهد بود و البته رییس‌جمهور هم پس از هشدارهای متعدد به وزارت خارجه در مورد لزوم خارج شدن از برجام اکنون از تیلرسون برای اطاعت امر از خود در این حوزه ناامید شده است. هر سه منابعی که این رسانه امریکایی می‌گوید با آنها گفت‌وگو کرده تاکید داشته‌اند که ترامپ به شکل مشخص از تیلرسون در بزنگاه‌های زمانی قبلی یعنی ١٨ آوریل و ١٧ جولای خواسته بود که بستر را برای اعلام عدم پایبندی ایران به برجام فراهم کند که تیلرسون یا سهوا یا عمدا از عهده این امر برنیامده است. اکنون به نظر می‌رسد که ترامپ همه عزم خود را جزم کرده است تا اتفاقی که در دو بزنگاه گذشته بر سر امریکا در برجام آمد ٩٠ روز دیگر رنگ تکرار را به خود نبیند.
 ناتوانی تیلرسون در اقناع ترامپ؟
درحالی که خبر فارن پالیسی در فضای رسانه‌ای و برخی محافل دیپلماتیک در ٢٤ ساعت گذشته سر و صدای بسیاری به راه انداخته است، هر سه منبع این اخبار به این رسانه امریکایی گفته‌اند که هنوز برای بیان اینکه آیا این تیم از معتمدان ترامپ موفق خواهند شد یا خیر، بسیار زود است. به گفته این منابع تنها چیزی که فعلا مشخص است این است که تیم معتمدان ترامپ در کاخ سفید، مسوولیت جدی و جدیدی بر عهده دارند و قراراست هیچ گونه جزییاتی از برنامه‌های این تیم در رسانه‌ها منتشر نشود تا زمانی که آنها برای نخستین‌بار در اواخر هفته آتی با هم دیداری رسمی پیرامون ایران و توافق هسته‌ای داشته باشند. پرونده ایران و توافق هسته‌ای یکی از مواردی است که ترامپ در روزهای رقابت‌های انتخاباتی مانور بسیاری روی آن داده بود و البته تمام این مانورها یک خط واحد داشت: توافق هسته‌ای که بدترین توافق موجود است را از میان برداشته و بر ایران سخت خواهم گرفت. این دشمن شماره یک پنداری ایران در روزهای پس از حضور ترامپ در کاخ سفید از سوی متحدان منطقه‌ای امریکا مانند عربستان و اسراییل قوت بیشتری پیدا کرد و در نتیجه ترامپ اکنون به هرقیمتی به دنبال رویارویی با تهران است.
به گزارش فارن پالیسی در جلسه‌ای که روز دوشنبه هفته گذشته برابر با ١٧ جولای در کاخ سفید برگزار شد چهره‌های تندرویی مانند استیو بنون که استراتژیست دولت ترامپ به حساب می‌آید و سباستین گورکا که معاون رییس‌جمهور است چندین بار و با لحن‌های بسیار تند از تیلرسون خواسته بودند تا منافع باقی ماندن امریکا در برجام و اعلام پایبندی تهران به توافق هسته‌ای را اعلام کند. برخی منابع می‌گویند که رکس تیلرسون نتوانسته پاسخ قانع‌کننده‌ای به این دو نفر بدهد و همین مساله منجر به این شده که کاخ سفید بر لزوم خروج امریکا از توافق هسته‌ای اصرار بورزد. (تیلرسون که سابقه فعالیت در حوزه دیپلماسی را ندارد از حیث آشنایی به مسائل سیاست خارجی با چهره‌ای مانند جان کری که در سال‌های حضور در مجلس سنا، در کمیته روابط خارجی پست‌های کلیدی و رهبری را برعهده داشت متفاوت است و با توجه به ماهیت پیچیده برجام و مکانیزم‌های چندبعدی در این تفاهم چندان دور از ذهن نیست که فردی که در جریان به نتیجه رسیدن رایزنی‌های هسته‌ای نبوده نتواند دفاع تمام قدی از آن انجام دهد.)
درحالی که تشکیل تیمی از معتمدان ترامپ برای رسیدگی به توافق هسته‌ای نشان از بی‌اعتمادی کاخ سفید به وزارت خارجه دارد اما یکی از مشاوران تیلرسون با رد این خبر که وزیر خارجه نتوانسته درخواست‌های رییس‌جمهور در مورد ایران را اجابت کند می‌گوید: این داستان با محتوای گفت‌وگوهایی که میان تیلرسون و ترامپ رد و بدل شده همخوانی ندارد. البته که در آن جلسه روز دوشنبه برای اعلام پایبندی ایران به توافق هسته‌ای مسائلی مطرح شده که همه حاضران در اتاق با آن موفق نبوده‌اند اما به نظر می‌رسد که رییس‌جمهور از صراحت و با شفافیت صحبت کردن تیلرسون استقبال کرده است.
تندروها هم عقب نشستند
این نخستین‌بار نیست که ترامپ و تیلرسون با هم در حوزه مسائلی که در دایره کاری وزیر خارجه است به اختلاف برخورد می‌کنند اما منابع نزدیک به کاخ سفید می‌گویند که ترامپ در نیت نهایی برای خروج از توافق هسته‌ای بسیار جدی است و با توجه به شکست‌های تیلرسون در این مسیر، اکنون تیمی از معتمدان ترامپ در کاخ سفید بازی در زمین مدنظر ترامپ را ادامه خواهند دارد. برخی دیگر از منابع هم می‌گویند که رابطه میان وزیر امور خارجه و رییس‌جمهور به مرز خطرناکی رسیده و ترامپ دیگر به تیلرسون اعتماد ندارد.
درحالی که تیلرسون به نماد مخالفت با ایده‌های ترامپ برای لزوم خروج از برجام در رسانه‌های امریکایی بدل شده است اما گزارش‌های پیشین همین رسانه‌ها گویای این است که نه تنها وزیر خارجه بلکه چهره‌ای مانند جیمز متیس، وزیر دفاع، مک مستر مشاور امنیت ملی و همچنین جوزف دانفورد، رییس ستاد مشترک نیز با تیلرسون در این مورد هم عقیده هستند. بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد که سرشاخه‌های تیم امنیت ملی امریکا نیز نتوانسته‌اند ترامپ را در رسیدن به نقطه‌ای که به راحتی با مقصر جلوه دادن ایران از توافق هسته‌ای خارج شود، برسانند. تیلرسون در دو بزنگاه زمانی به خصوص در آخرین مورد آن در ١٧ جولای به صراحت به رییس‌جمهور امریکا می‌گوید که تنها چندساعت فرصت داریم و شما تنها با یک گزینه روبه‌رو هستید: پایبندی ایران به برجام را تایید کنید.
برخی از منابع امریکایی می‌گویند که ترامپ به احتمال بسیار قوی در ضرب‌الاجل زمانی ٩٠ روزه بعدی هم پایبندی ایران را تایید خواهد کرد اما به‌شدت از اینکه دستانش بسته است و تنها یک گزینه روی میز دارد و آن هم تایید پایبندی تهران است خشمگین است. با وجود آنکه هنوز لیست نهایی افراد حاضر در تیم معتمدان ترامپ افشا نشده است اما برخی از چهره‌هایی مانند درک هاروی که مشاور ترامپ در حوزه خاورمیانه است، جوئل ریبورن که مسوولیت پرونده‌های عراق، ایران، لبنان و سوریه را در کاخ سفید بر عهده دارد به اضافه بنون و گورکا نام می‌برند. حضور این دو مورد آخر در تیم مدنظر ترامپ می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های تند در مورد ایران بیفزاید. در حالی که اکثر معاون‌ها و مشاورهای ترامپ در مورد پایبندی ایران به توافق هسته‌ای بدون هیچ گونه شک و تردیدی صحبت می‌کنند اما مایک پمپئو که ریاست سازمان سیا را بر عهده دارد در آنسوی میدان ایستاده و خواهان رویکردهای بسیار تندتر در مواجهه با تهران است. در حلقه افراد نزدیک به ترامپ در کاخ سفید نیز پمپئو یکی از چهره‌هایی است که مخالفت اعلام پایبندی تهران به توافق بوده و تاکید دارد که باید از برجام خارج شد. فارن پالیسی در بخش‌های پایانی گزارش خود در این مورد می‌نویسد: به حاشیه راندن وزارت امور خارجه همواره کابوس کارکنان این وزارتخانه از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات بود. زمانی که ترامپ کلکسیونی از مخالفان با برجام و ایران را در حلقه پیرامونی خود گماشت نیز این گمانه‌زنی‌ها قوت بیشتری گرفت. یک مقام ارشد وزارت امور خارجه امریکا در این مورد به فارن پالیسی می‌گوید: تیلرسون تلاش می‌کند مقابل تندروها بایستند و توافق هسته‌ای را نجات دهد اما هیچ کس نمی‌داند که تا چه زمانی در این زمینه دوام خواهد آورد.