صدر در جستجوی موازنه مثبت در جده !
گفت و گوی روزنامه روزان با اردشیر پشنگ برای بررسی اهداف سفر مقتدی صدر به عربستان سعودی
فراتاب – گروه بین الملل: در شرایطی که کشور عراق دوران سخت مبارزه با داعش و اشغال خاک این کشور توسط این گروه تروریستی را در حال پشت سر گذاشتن است، اکنون فرصتی جدید برای بازسازی و بازتعریف سیاست خارجی این کشور نسبت به همسایگان و حتی قدرتهای بین‌المللی ایجاد شده است. در همین راستا، سفر مقتدی صدر از علمای با نفوذ کشور عراق و رئیس دومین فراکسیون بزرگ شیعیان در مجلس قانونگذاری کشور عراق، به عربستان آغازی برای فصل جدید مناسبات عراق با جهان عرب است. سفر صدر به عربستان در روز یک‌شنبه هفته جاری و دیدار روز دوشنبه او با محمد بن سلمان ولیعهد این کشور را می‌توان اولین سیگنال‌های این موضوع ارزیابی کرد. به نظر می‌رسد در شرایط جدید دولت مستقر در عراق به این موضوع توجه می‌کند که در عراق پسا داعش، این کشور نیازمند بازتعریف مناسبات و گستره همکاری‌های خود با جهان عرب است. در حقیقت این مسئله درست به نظر می‌رسد که در تقسیم‌بندی‌ها و مرزبندی‌های حکومت ائتلافی عراق، شیعیان در راس قدرت هستند؛ اما این واقعیت نیز باید مورد توجه قرار گیرد که دولت‌مردان عراقی هویتی عربی نیز برای خود قائل هستند. در مجموع با نظر به این تفاسیر برای بررسی دقیق‌تر اهداف و انگیزه‌های مقتدی صدر از سفر به کشور عربستان، «روزان» دیدگاه‌ها و تحلیل‌های دکتر اردشیر پشنگ، کارشناس ارشد مسائل عراق را جویا شده است.
«صدر» در مقام نماینده هویت عربی – شیعی خود را بازنمایی کرده است
اردشیر پشنگ در ارتباط با اهداف مقتدی صدر از سفر به عربستان بر این باور است که باید نگاهی به عملکرد جریان وابسته به این رهبر سیاسی کشور عراق داشته باشیم. مقتدی صدر در سالهای اخیر تلاش مضاعفی داشته که جایگاه خود را به عنوان یک جریان سیاسی مهم در کشور عراق اثبات کند. صدر دومین جریان قدرتمند شیعی را در مجلس نمایندگان کشور عراق تحت ریاست خود دارد. همچنین در سالهای اخیر، به ویژه در سالهای بعد از 2011 تلاش کرده خود را به عنوان جریانی عربی- شیعی جلوه دهد که مخالف هر نوع دخالت کشورهای دیگر در امور عراق است. علاوه بر این جریان صدر تلاش کرده در داخل عراق، از مرزهای هویتی شیعی و عربی گذار کند و روابطی حسنه از مناسبات را با دیگر هویت‌ها در عراق از جمله حکومت اقلیم کردستان برقرار کرده است.
از سوی دیگر در سالهای بعد از 2003 که کشور عراق به محلی برای اعمال نفوذ قدرتهای بزرگ جهانی و حتی قدرتهای منطقه‌ای تبدیل شد، صدر تلاش کرد تا در قامت رهبری سیاسی و طرفدار حفظ استقلال ملی کشور عراق، در برابر نیروهای خارجی و بخصوص آمریکا مقاومت کند. هر چند در سال های ابتدایی بعد از 2003 این موضوع به شکلی جدید مطرح بود که جریان صدر در مقام یک جریان سیاسی شیعی ارتباطات نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارد و اساسا در مقام یک گروه نزدیک به تهران عمل می‌کند؛ اما در سالهای بعد از 2011 یعنی پس از خروج نیروهای نظامی آمریکا در عراق، شاهد بوده‌ایم که مقتدی صدر موضعی بسیار متفاوت از گذشته را اتخاذ کرده است. اساس رویکرد و موضوع جدید صدر را پیگیری سیاست «موازنه مثبت» نامگذاری کرد.
بهر‌ه‌گیری از نزدیکی به اعراب سنی برای افزایش قدرت در ساختار سیاسی عراق
این کارشناس ارشد مسائل عراق در بخشی دیگر از گفته ها خود بر این باور است که در سالهای بعد از 2011 مقتدی صدر بر اساس سیاست موازنه مثبت تلاش کرد که روابطی منطقی و معقول را با کشورهای عرب سنی از جمله عربستان، اردن و کویت برقرار کند. اکنون نیز به نظر می‌رسد در عراق آینده یا در عراق پساداعش صدر در پی آن است که اختلافات و تنش‌های هویتی شیعیان عراق با اهل سنت را کاهش دهد و نزدیکی بیشتری را میان عراق با کشورهای عرب برقرار کند. همچنین، در سطحی دیگر صدر قصد دارد در انتخابات پیش‌روی مجلس نمایندگان عراق، از نزدیکی و دوستی با اعراب سنی نهایت بهره‌برداری را داشته باشد. واقعیت آن است صدر با ظرافت خاصی به اهمیت نزدیک جریان وابسته به خود و دولت عراق با اعراب سنی در داخل کشور و کشورهای عرب سنی در منطقه خارومیانه پی برده است. این یک واقعیت پذیرفته شده است که در عراق جدید هیچ یک از گروهها و جناح‌های سیاسی به تنهایی توان دستیابی به دولت و کابینه را ندارند. از این رو، نیازمند همگرایی با دیگر جریان‌ها و حتی در مقاطعی کمک گرفتن از قدرتهای منطقه‌ای پرنفوذ در عراق هستند. بر همین مبنا صدر در تحولات جدید کشور عراق در پی آن است تا از نفوذ کشور عربستان در میان جامعه اهل سنت عراق، به عنوان عاملی برای تقویت جایگاه سیاسی خود در عراق بهره بگیرد.
ایجاد موازنه قدرت میان ایران و عربستان در عراق
پشنگ در بُعدی دیگر به تشریح مساله «موازنه مثبت» پرداخت و گفت از سال 2003 که نظام بعثی در بغداد ساقط شد این کشور به محل نفوذ و اثرگذاری قدرت های مختلف فرامنطقه ای و منطقه ای تبدیل شده است و با توجه به ضعف ساختاری و مشکلات متعددی که دولت مستقر در بغداد با آن مواجه است، به نظر می رسد همچنان این کشور با دستیابی به جایگاه قدرت پیشین خود دور خواهد بود و سپهر سیاسی آن محل قدرت و نقوذ قدرتهای مختلف باقی می ماند، در چنین شرایطی وقتی نمی توان از موازنه منفی (قطع نفوذ قدرتها) استفاده کرد، راه دوم برقراری موازنه مثبت میان این قدرت هاست، به نظر می رسد مقتدی صدر در سفرش به جده و دیدار با محمد بن سلمان با چنین دیدگاهی به آنجا رفته است. به عبارت دیگر صدر که از منتقدین حضور کشورهای خارجی از جمله ایالات متحده آمریکا در عراق است و طی سالهای اخیر روابط سردی نیز با جمهوری اسلامی ایران داشته است بدنبال آن است که در زمانی که ایران دارای بیشترین نزدیکی و روابط با دولت مرکزی عراق است، با نزدیکی به عربستان سعودی تا حدی میزان نفوذ ایران در عراق را کاسته و نوعی موازنه برقرار سازد. چنین موازنه محتملی باعث افزایش بازیگری اخزاب و بازیگران میانی و البته دارای گرایشات ملی گرایانه در عراق خواهد شد. لذا صدر در وضعیتی ایده ال خواهان جلوگیری از فائق آمدن هیچیک ازین دو قدرت منطقه ای از طریق برقراری نوعی موازنه با آنها است امری که البته تا حد زیادی بستگی به جایگاه جریان تحت امر او در انتخابات آتی پارلمانی است. البته این ایده احتمالا از سوی گروهها و احزاب میانه روی سنی عرب هم با استقبال مواجه خواهد شد.
برقرار کردن مناسبات نزدیک و حسنه با محمد بن سلمان
در بخشی دیگر از گفته های خود این کارشناس ارشد مسائل عراق، بر این باور است که تحولات کشور عربستان و امکان پادشاهی طولانی مدت محمد بن سلمان در آینده نزدیک یکی دیگر از دلایل سفر مقتدی صدر به کشور عربستان است. صدر به این مسئله پی برده که محمد بن سلمان ولیعهد جوان سعودی‌ها در آینده نزدیک به مقام پادشاهی کشور عربستان خواهد رسید و به احتمال زیاد طی سالهای متمادی بر این کشور حکمرانی خواهد کرد. از همین جهت، دیدار صدر با محمد بن سلمان در شهر جده مقدمه‌ای است برای نزدیکی کشور عراق به این همسایه ثروتمند و با نفوذ. در مجموع، بر اساس ذهنیت جدید حاکمان سعودی، فارغ از مثبت بودن و یا منفی بودن، در آینده می‌توان پیش‌بینی کرد که در فاکتورهای مهمی نقش ریاض در معادلات سیاسی کشور عراق تاثیرگذار خواهد بود.
